حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران

Democratic Party of Iranian Kurdistan

Farsi

حزب دموکرات کردستان ایران

The Democratic Party of Iranian Kurdistan (PDKI) was founded in the city of Mahabad in Iranian Kurdistan on August 16, 1945. Three years earlier, the founding members of the PDKI had established an organization called Komalay Ziyanaway Kurd (The Society for Kurdish Resurrection). The PDKI was founded to replace Komalay Ziyanaway Kurd for the purpose of creating a modern, well-organized and popular political party with an explicit commitment to democracy, liberty, social justice and gender equality. Only 159 days after the founding of the PDKI the party established the Republic of Kurdistan.
The PDKI struggles to attain Kurdish national rights within a federal and democratic Iran. Since there are other nations in Iran, the PDKI supports their struggle to achieve their national rights and regards them as strategic allies in pursuit of ending dictatorship and brining about a federal democracy that reflects the rights and interest of the country’s diverse national communities. To this end, the PDKI co-founded the Congress of Nationalities for a Federal Iran (CNFI) with organizations representing the Azeri, Balouchi, Turkmen, and Arab nations in Iran. CNFI, which is one of the main opposition groups to the sectarian theocracy in Iran, believes that a federal system of government would accommodate the different nationalities’ quest for self-rule within a free, united and democratic Iran.
The PDKI is a social democratic party and is a member of the Socialist International (SI). For us, democratic socialism entails the belief that all human beings, whether as individuals or as members of nations, should be free and equal in all spheres of life. The PDKI’s policies on economic, political and social issues are based on these beliefs.
The PDKI is the official representative of Iranian Kurdistan in the UNPO and has representatives in many European countries, the United States, Canada, Australia, and organizations and institutions like the UN, EU and SI.

Qazi Muhammad (1893-1947) was the Nationalist and Religious Kurdish leader and the Head of Republic of Mahabad (Republic of Kurdistan), the second modern Kurdish state in the Middle East (after Republic of Ararat). He acted as the president of the Russian backed Republic of Mahabad, in Kurdistan of Iran (Eastern Kurdistan) in 1946. He was also the founder of the Kurdish Democratic Party of Iran. A year later, the Kurdish national movement (Komeley Jiyanewey Kurd) that he helped organize was crushed by Iran's central government. The Iranian military court sentenced him to death, and he was hanged in Chuwarchira Square in the center of city of Mahabad at March 30 1947. Mustafa Barzani, the father of nationalist Kurdish movement in Iraqi Kurdistan (Southern Kurdistan), was the defence minister in his cabinet. One of his sons Ali Qazi is today an active member in the Kurdish movement.

Dr. Abdul Rahman Ghassemlou was born on 22 December 1930 in the Ghassemlou valley near the Kurdish city of Ûrmiyeh. He went to primary school in Ûrmiyeh and continued his Secondary school in Tehran.
Dr. Ghassemlou’s involvement in politics started early in life, and at the age of 15 he co-founded the Democratic Youth Union of Iranian Kurdistan. Due to political and national oppression in Kurdistan, his political activities mostly took a clandestine form.
Nasrin Ghassmlou attended university in Paris, and later in Prague. In Prague, he meets Helen (Nasrin) Krulich whom he later married and they had two daughters together, Mina (1953) and Hiwa (1955).
He earned a Ph.D. Degree in Economics and was an Associate Professor in both Paris and Prague. He was teaching International Economics at the Vysoká s´kola ekonomická (“Prague School of Economics”), and thereafter Kurdish studies at Sorbonne University in Paris.
Dr. Ghassemlou authored several books, book-chapters and articles about politics and economics, and some of them have been translated into a number of different languages. His oft-cited work Kurdistan and the Kurds (1965) has been until present days consensually recognized as a valuable source, especially regarding the political geography of Kurdistan, the political history of the Kurds and traditional socio-economic relations in Kurdish society.
Besides being an acknowledged scholar and one of the greatest leaders of the Kurds, Dr. Ghassemlou’s excellent diplomatic skills earned him an international reputation, especially in Europe.
Those who knew and worked with him closely during his academic and political carrier, Kurds as well as Westerners, recall him as a man of quick wit and a person with a great sense of humour.
Dr. Ghassemlou was elected Secretary General of the PDKI in 1973, and re-elected to lead the party by the PDKI Congresses until his death in 1989. After several decades of political activity, and as the leader of the Kurdish people in Iranian Kurdistan, Dr. Ghassemlou was assassinated in Vienna by the agents of the Islamic Republic of Iran on July 13, 1989. Dr. Ghassemlou was in Austria to negotiate with Iranian representatives on Kurdish rights and self-government for Iranian Kurdistan.
Dr. Ghassemlou, a resolute advocate of the rights of his people and a determined leader who did not rule out guerrilla warfare, was also a man of peace and gave it a chance whenever possible. He went to the negotiating table in good faith.
However, by assassinating the Kurdish leader, the Iranian regime lived up to the entrenched view among the Kurdish nation that it is not trustworthy, and that assassination is part and parcel of its political mindset and practice.

Sadegh Sharafkandi (alias Dr. Said) was born in Taragha, a village in the Bokan region of eastern Kurdistan, on January 11, 1938. He received his primary education in Kurdistan and attended university in Tehran, where he earned a degree in chemistry.
Sharafkandi received a scholarship for postgraduate studies at the University of Paris VI, France, where he completed his PhD in analytical chemistry in 1976.
In Paris, Sharafkandi and the Kurdish leader Dr. Ghassemlou became friends. While pursuing his PhD studies in Paris, Sharafkandi decided to join the PDKI.
Following the revolution of 1979, Dr. Sharafkandi rose through the ranks of PDKI. Before the post-revolutionary Islamist regime in Iran banned PDKI, Dr. Sharafkandi was the party’s representative in Tehran.
Following the breakout of war and PDKI’s decision to wage armed resistance to defend the Kurdish people against Iranian aggression, Dr. Sharafkandi was given new tasks. He became in charge of the party’s media department.
Dr. Sharafkandi was also an esteemed lecturer in the military academy of the party during the 1980s. During those years when PDKI was embroiled in a war with the Islamic Republic of Iran, Sharafkandi, notwithstanding his heavy commitments, managed to write an important book on the history of Kurdish liberation movements in the different parts of Kurdistan.
Eventually, Dr. Sharafkandi became the deputy secretary general of PDKI and was elected to lead the party following the assassination of Dr. Ghassemlou in 1989.
Dr. Sharafkandi enjoyed the support and admiration of the Peshmerga Forces of Kurdistan. He was a firm and esteemed leader.
Dr. Sharafkandi was married and the father of three children.
Aside from Kurdish, Dr. Sharafkandi spoke Persian, Arabic, Turkish and French. He enjoyed Kurdish poetry and was well-versed in European culture.

حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران (بە فارسی: حزب دموکرات کردستان ایران، بە کوردیی باکووری: Hîzba Demokrata Kurdistana Îranê) کە بە کورتە حدکا دەگوترێت، پارتێکی چەپی چەکداری کوردی ئێرانییە کە ناوەندەکەی لە ھەرێمی کوردستانە. ئەو پارتە لە ئێران قەدەغە کراوە و بۆیە لەوێ مافی چالاکیی ئاشکرای نییە. حیزبی دێموکرات داوای مافی چارەنووسی گەلی کورد دەکات و دەگوترێت کە خوازیاری جیابوونەوە یان ئۆتۆنۆمی لەناو سیستەمێکی فێدراڵییە.

پوختهیهک له ژیانی پڕبهرههمی پێشهوا قازی محهممهدقازی محهممهد کوڕی قازی عهلی و کوڕهزای میرزا قاسمی قازی، له بانهمهڕی ساڵی ١٢٧٩ی ههتاوی، بهرانبهر به ساڵی ١٩٠٠ی زایینی، له شاری مههاباد، له بنهماڵهیهکی نیشتمانپهروهر و بهفهرههنگ، چاوی به ژیان ههڵێنا. قازی محهممهد له تهمهنی ٧ ساڵیدا دهنێردرێته بهر خوێندن و پاش خوێندنی زمانی فارسی، لهگهڵ زانسته جۆراوجۆرهکانی ئایین، فهلسهفه، وێژه و عهرهبی، لهبهر دهستی مامۆستایان و زانستڤانانی گهورهی شاری مههاباد، ئاشنا دهبێت و پلهکانی گهشه و پێشڤهچوون به خێرایی دهبڕێت. قازی محەممەد هێشا لاوێکی تازه پێگهیشتوو بوو که شارهزایی تهواوی له زانسته باوهکانی سهردهمی خۆیدا ههبوو.قازی لهسهردهمی لاویدا تامهزرۆی خوێندن و فێر بوونی زانسته جۆراوجۆرهکان بووە و ههر بۆیه لهلای کۆمهڵێک مهسیحی که له مههاباد به مهبهستی پڕوپاگهندهی ئایینی جێگیر ببوون، فێری چەندین زمانێکی بیانی وەک ئینگلیزی و رووسی بوو و وێڕای بانگهشهی بیری رزگاریخوازی، نهتهوه پهرستی و ئازادیخوازی له نێوان چین و توێژهکاندا، کاروباری کۆمهڵایهتی و دادوەری و مرۆیی خۆشی به دڵسۆزییهوه بهڕێوه دهبرد.پێشهوا قازی محهممهد له پاش کۆچی دوایی باوکی دهبێته قازیی شاری مههاباد و له کارهکانیدا زیاتر گرینگیی به کاروباری خوێندن و فێرکردن و هاندانی خهڵک بۆ لای زانست داوه و دواتر له ساڵی 1941 دهبێته بهرپرسی ئیدارهی فهرههنگ و ئهوقافی شاری مههاباد و ههر له ماوهی بهرپرسایهتییدا یهکهم قوتابخانه بۆ کچان دادهمهزرێنێت.پێشهوا قازی به ناوی نهێنیی "بینایی" دهبێته ئهندامی کۆمهڵهی "ژ. ک" و پاشان ههر به پێشنیاری پێشهوا، حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران لهسهر بنهما تهشکیلاتییهکانی ئهو کۆمهڵهیه له رێکهوتی ٢٥ی گهلاوێژی ١٣٢٤ی ههتاوی دادهمهزرێت و له یهکهم کۆنگرهی حیزب، بهرنامهی پێشنیار کراوی قازی پهسند دهبێ و خۆیشی وهک رێبهری حیزب ههڵدهبژێردرێ. پاش ماوهیهکی کورت (5 مانگ و 7 رۆژ) له رێکهوتی 2ی رێبهندانی ههمان ساڵ، یهکهم کۆماری دێمۆکراتیکی کوردستان لهسهر دهستی پێشهوای کورد ــ قازی محهممهد ــ له مهیدانی چوارچرای مههاباد به ههڵکردنی ئاڵای کوردستان راگهیاندرا و قازی محهممهد، رێبهری حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، دهبێت به سهرکۆماری کۆماری کوردستان.پێشهوا قازی محهممهد پاش دامهزراندنی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، له خهرمانانی ١٣٢٤ی ههتاویدا، سهردانی شاری تهورێزی کردووه و له جێژنی پێکهاتنی فیرقهی دێمۆکراتی ئازهربایجاندا بهشداریی کردووه. دواتر قازی محهممهد به بانگهێشتێکی فهرمی وهک سهرۆکی حیزبی دێموکراتی کوردستان بۆ جاری دووههم، لهگهڵ ههیئهتێکی رێبهرایهتیی حیزب بۆ کاری سیاسی سهردانی باکۆ دهکات و داوا له لێپرسراوانی یهکیهتیی سۆڤییهت دهکات پاڵپشتیی کۆماری کوردستان و گهلی کورد بکهن.پێشهوا قازی محهممهد له سهردهمی دهسهڵاتی حیزبی دێمۆکرات و کۆماری کوردستاندا گرینگیی زۆری به توێژه جۆراوجۆرهکانی کۆمهڵگا داوه و لە زۆر بوارەوە رچەشکێن بووە، بۆ نموونه، پێشهوا ژن و کچی خۆی لهمهڕ راکێشانی توێژی ژنان بۆ نێو گۆڕپانی خهبات و کاری سیاسی و کۆمهڵایهتی هان داوه.پێشهوا قازی محهممهد پاش ئهوهی که ههست به مهترسیی هێرشی رێژیمی ناوهندی بۆسهر تاران دهکات، له رێکهوتی ١٤ی سهرماوهزی ١٣٢٥ی ههتاوی شوورای شهڕ به بهشداریی ١٠ کهس و به سهرۆکایهتیی خۆی پێک دههێنێت. بهڵام پێشهوا به هۆی پشتکردن و خیانەتی هێندێ له سهرۆک عهشیرهتهکانی کوردستان که (زۆربهی هێزی نیزامی له ژێر دهسهڵاتی عهشیرهتهکاندا بوو) و هەروەها پشتکردنی سۆڤییهت و بێهیوایی له هێزه دێمۆکراتیکهکانی ئێران و ههروهها ئاڵۆز بوونی بارودۆخی نێوخۆیی کۆماری کوردستان، بە ڕاوێژ لەگەڵ کۆمەڵێک لە خەڵکی مەهاباد بـڕیاری بهربهرهکانێ نهکردن درا.بههاتنی ئهرتشی شا بۆ کوردستان له رێکهوتی ٢٦ی سهرماوهزی ١٣٢٥ی ههتاوی، کۆتایی به تهمهنی پڕ بهرههمی کۆماری دێمۆکراتیکی کوردستان هات و پاش چهند رۆژ پێشهوا قازی محهممهد و ژمارەیەک لە کاربەدەستانی کۆمار دهسبهسهر کران.دادگایی کردنی پێشهوا قازی و هاوڕێیانی له بهفرانباری 1325ی ههتاوی بهشێوهی نهێنی دهستی پێکرد. پێشهوا قازی له دادگا فهرمایشییهکانی رێژیمی شادا به ورهوه و زۆر ئازایانه بهرگریی له خۆی و کۆماری کوردستان و ههروهها مافی نهتهوایهتیی گهلهکهی کرد و کاربهدهستان نیزامیی دادگا ههوڵی زۆریان دا که قازی محهممهد بێننه سهر ئهو بـڕوایه که پهشیمانی خۆی رابگهیهنێت. بهڵام پێشهوا قازی ئازایانه دادگا فهرمایشییهکان به چۆکدا هێنا.رێکهوتی ٣ی رێبهندانی ١٣٢٥ی ههتاوی، پێشهوا قازی و سەیف و سەدری قازی له بهناو دادگاکانی رێژیمی شاههنشاهیداحوکمی سێدارەیان بەسەردا سەپا و له بهرهبهیانی ١٠ی خاکهلێوهی ١٣٢٦ی ههتاوی، له مهیدانی چوارچرای مههاباد، ئهو شوێنهی که کۆماری تێدا راگهیهندرابوو، لە سێدارە دران.

بهشێک له ژیانی پڕ بهرههمی دوکتور قاسملوودوکتور عهبدولڕهحمان قاسملوو رێبهرێکی ههڵکهوتووی پڕ له شانازیی گهلی کورده، که کهم نین ئهوم خاوهن ههڵوێستانهی که لهو بـڕوایه دان، ئهگهر ههتا ئێستا زیندوو بوایه، بارودۆخی نهتهوهی کورد به شێوازێکی دیکه دهبوو.دوکتور قاسملوو، حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانی له قۆناخێکی مێژوویی زۆر ههستیار، به بیر و ئهندیشهی گهشهخوازانهی خۆی رێبهری کرد.شهڕی سارد، دونیای دوو جهمسهری ، ههشت ساڵ شهڕی نیوان ئێران و عێراق، تێکههڵچوونی دوو ئیدئۆلۆژیی گهورهی سهدهی بیستهم، هێژمۆنی ئیدئۆلۆژیی پاوانخوازی کۆمۆنیستی له ناوچه و رووخانی رێژیمی پاشایهتی، تایبهتمهندییهکانی سهردهمێکن که دوکتور قاسملوو بزووتنهوهی میللی ــ دێمۆکراتیکی نهتهوهی کوردی رێبهری دهکرد.دوکتور قاسملوو رێبهرێکی خاوهن ئهندیشهی تایبهت، بهڵام یهکانگیر لهگهڵ بارودۆخی ههرێمهکهی بوو. سوسیالیزمی دێموکراتیک گرینگترین بیردۆزیی و پهرتووکی "کوردستان و کورد" گرینگترین بهرههمی رێبهری گهلی کورد، دوکتور عهبدولڕهحمان قاسملووه.عهبدولـڕهحمان قاسملوو له سهردهمی منداڵیداعهبدوڵـڕهحمان قاسملوو له شهوی یهڵدای ساڵی 1309ی ههتاوی، بهرانبهر لهگهڵ 22ی دێسامبری 1930ی زایینی له بنهماڵهیهکی مڵکداری دهوڵهمهند و له یهکێک له گوندهکانی سهربه شاری ورمێ چاوی به ژیان ههڵێنا.قوناغهکانی خوێندنی سهرهتایی و ناوهندیی له شاری ورمێ و پاشان له تاران کۆتایی پێهێنا. هێشتا مێرمنداڵێک بوو که لهگهڵ پرسه سیاسییهکان ئاشنا بوو و بیری ئازادیخوازانه له زهینیدا بیچمی گرت.دوکتور قاسملوو لهم پێوهندییه له پهرتووکی "چل ساڵ خهبات له پێناوی ئازادی" له لاپهڕهی 62 ــ 61دا پاش باس کردن سهبارهت به سهردانی 30 کهس له داژدهداران و بهرپرسانی خێڵه کوردهکان بۆ "باکوو" لهسهر بانگهێشتی دهوڵهتی سۆڤیهت، دهنووسێت:"ههرچهنده من ئهو کات تهمهنم یازنزه ساڵ بوو، بهڵام ههر وهک زۆربهی منداڵانی ئهو کات سیاسهت سرنجی راکێشام. باوکی من یهکێک له ئهندامانی ئهو ههیئهته بوو. له بیرمه کاتێک باوکم له باکوو گهڕایهوه چهند فهرده قهند و تفهنگێکی تاپڕی لهگهڵ خۆی هێنابوو. وا دیار بوو که رووسیهکان قهند و تفهنگیان وهکوو دیاری به تێكـڕای ئهندامانی ههیئهت دابوو. بهتایبهت قهند بایهخی زۆر بوو. چونکه لهو سهردهمه له ئێراندا گران بوو و دهست نهدهکهوت. ئهو کاره بۆ من زۆر سهرسوڕهێنهر بوو. له بنهماڵهی ئێمهدا براکانم مامۆزاکانم که له من گهورهتر بوون، باسیان لهوه دهکرد که باوکم هاوڕێ لهگهڵ چهند کهسی دیکه چۆته باکوو ههتا ماف و ئازادیی کوردهکان وهربگرن. ههر بۆیه راشکاوانه له باوکمم پرسی؟ ئهدی مافی کوردان چی لێهات؟".سهرهتای چالاکی سیاسیی دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملووعهبدوڵـڕهحمان قاسملوو له ساڵی 1324ی ههتاوی، چالاکییه سیاسییهکانی خۆی به دامهزراندنی یهکیهتیی لاونی دێموکراتی کوردستان له شاری ورمێ دهست پێکرد.له ساڵی 1325ی ههتاوی کۆماری کوردستان له مههاباد رووخا. ههر بۆیه عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو بۆ درێژهدان به خوێندن چووه تاران و له ساڵی 1327 چووه پاریس پێتهختی وڵاتی فهڕانسه. گهیشتنی دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو هاوکات بوو لهگهڵ تهقه کردن له شا له دانشگای تاران (15ی رێبهندان 1327ی ههتاوی) که بووه هۆی له ناوچوونی ئازادییه دێموکراتییهکان له سهرانسهری ئێران.بهم بۆنهوه کۆبوونهوهیهکی بهربڵاو لهلایهن خوێندکارانی ئێرانی له پاریس بهڕێوهچوو، که تێیدا دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو له دژی شا ئاخاوتنێکی توندی پێشکهش کرد و له ئاکامدا خوێندکاران نامهیهکی ناڕهزایهتییان بۆ حهمهرهزا شا نارد.دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو خوێندکارێکی ئازادیخوازئاخاوتنهکانی دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو بووه هۆی گوشاری باڵوێزخانهی ئێران له پاریس بۆ سهر حکوومهتی ئهو وڵاته. ههر بۆیه دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو به ناچار پاریسی بهجێ هێشت و وهکوو یهکهمین بوورسیهی ئێرانیی "یهکیهتیی نێودهوڵهتیی خوێندکاران" چووه شاری پراگی پێتهختی وڵاتی چێکسلۆڤاکی.لهو ماوهیهدا کهله له فهڕانسه بوو به هاوکاریی چهند خوێندکارێکی دیکهی کورد، "ئهنجومهنی خوێندکارانی کورد"یان له ئورووپا دامهزراند.لهو ماوهیهدا کهله "پراگ" خهریکی خوێندن بوو له یهکیهتیی نێودهوڵهتیی خوێندکاران چالاکیی دهنواند. ساڵی 1330 به نوێنهرایهتیی خوێندکارانی ئێرانی له دووههمین کۆنگرهی ئهو رێکخراوه له شاری پراگدا بهشداریی کرد.گهڕانهوه بۆ ئێران و رووخانی دهوڵهتی موسهدیقله ساڵی 1331 له سهردهمی حکوومهتی میللی موسهدیق، دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو پاش ئهوهی که له زانینگهی پراگ توانیی لیسانسی زانسته کۆمهڵایهتی و سیاسییهکان وهربگرێت، گهڕایهوه ئیران.لهو کاتهدا له نێوان دوو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران و حیزبی توودهی ئێران یهکیهتیی تهشکیلاتی بوونی ههبوو. دوکتور قاسملوو پاش شهش مانگ چالاکی له تارانهوه گهڕایهوه مههاباد و لهوێدا بهرپرسایهتیی حیزبی خۆی وه ئهستۆ گرت.پاش کوودهتای 28ی گهلاوێژی 1332ی ههتاوی به ناچار خهباتی نهێنیی خۆی له تاران و کوردستان دهست پێکرد.لهو ماوهیهدا دوکتور قاسملوو سهرپهرستیی رۆژنامهی کوردستان، ئۆرگانی کۆمیتهی ناوهندیی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانی له ئهستۆ بوو که تهنیا پێنج ژمارهی به شێوهی وهشێراو لێ بڵاو ببووهوه. ههر لهو ماوهیهدا بوو کۆمیتهیهکی سهرانسهریی لهمهڕ چالاکیی حیزبی دێموکراتی کوردستان به سهرپهرستی خۆی دامهزراند.له پراگهوه ههتا بهغداددوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو پاش پێنج ساڵ خهبات و چالاکی سیاسی له ئێران و بهتایبهت له کوردستان، بۆ جارێکی دیکه گهڕایهوه چێکسلۆڤاکی.له ساڵی 1337 پاش سهرکهوتنی شۆڕشی عێراق و گهشهی بزاڤی نهتهوهپهرستی له کوردستانی عێراق، هاوڕێ لهگهڵ چهند ئهندامی دیکه حیزب، ههوڵیان دا وێـڕای نیشتهجێ بوون له خاکی عێراق، رێکخراوهکانی حیزب له ناوخۆی وڵات ببووژێننهوه.ساڵی 1341ی ههتاوی دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو له زانستگهی پراگ پلهی دوکتۆرای رشتهی زانستی ئابووریی وهرگرت و ههتا ساڵی 1349 لهو زانستگایهدا وانهکانی "ئابووریی سهرمایه و ئابووری سوسیالیستی و بیردۆزیی گهشهی ئابووری"ی گوتهوه.لهم سهردهمهدا دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو چهندین پهرتووکی له پێوهندی لهگهڵ کێشهی ئابووری، کۆمهڵایهتی و سیاسیی نووسیوه که ناسراوترینیان کۆپهڕی "کوردستان و کورد"ه.دهقی سهرهکیی کۆپهڕی کوردستان و کورد به زمانی چێکی نووسراوه و ههتا ئێستا به زمانهکانی ئینگلیزی، سلۆڤاکی، لههستانی، عهربی، فارسی و کوردی وهرگێڕدراوه و چهندین بهشیشی به زمانی فهڕانسهوی پاچهڤه و بڵاو کراوهتهوه.دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو شارهزایی تهواوی لهسهر زمانهکانی کوردی، فارسی، تورکی، عهرهبی، فهڕانسهوی، ئینگلیزی، چێکی و رووسیی بووه و ههتا رادهیهک ئاشنایی لهگهڵ زمانهکانی ئاڵمانی و ئسلاو ههبووه.سهرهتای 18 ساڵ خهباتی زێـڕینساڵی 1349ی ههتاوی، پاش دهرکرانی بهیاننامهی 11ی مارس و رێککهوتنی رێبهرانی بزاڤی کوردستانی عێراق لهگهڵ دهوڵهتی ئهو وڵاته، دهرهتانی چالاکیی سیاسی له کوردستان ئێران رووی له زیاد بوون کرد.لهم نێوانهدا دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو له ئورووپاوه گهڕایهوه و به هاوڕێیهتیی چهند ئهندامێکی حیزبی، بهرپرسایهتیی بووژانهوهی رێکخراوهکانی حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانی وه ئهستۆ گرت.له کۆنفرانسی سێیهمی حیزب کهله جۆزهردانی 1350ی ههتاوی بهڕێوهچوو، دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو وهکوو ئهندامی کۆمیتهی ناوهندیی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران ههڵبژێردرا و پاش ئهوه له تێکـڕای کۆنگرهکانی حیزب وهکوو سکرتێر ههڵبژێردراوه.دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو بۆ ههژده ساڵ وهکوو رێبهرێکی لێهاتوو و کارامه بهرپرسایهتیی یهکهمی ئیدارهی حیزبی رێبهری کرد.هاوڕێی تێکۆشهر، مامۆستا و رێبهر، دوکتور عهبدوڵـڕهحمان قاسملوو رێکهوتی 22ی پووشپهڕی ساڵی 1368 له کاتێکدا که بۆ چارهسهری ئاشتییانهی پرسی کورد لهگهڵ ژمارهیهک له نوێنهرانی رێژیمی ئیسلامیی ئێران له ڤییهن وتووێژی دهکرد، لهگهڵ هاوڕێی تێکۆشهر کاک عهبدوڵلای قادریئازهر، ئهندامی کۆمیتهی ناوهندیی حیزبی دێموکرات، بهدهستی نوێنهرانی رێژیمی ئیسلامی شههیدا کرا. لهم تیرۆره ناجوانمێرانهیهدا دوکتور فازڵ رهسووڵ کوردی عێراقی و مامۆستای زانکۆ له ڤییهن، به دهستی تیرۆریستهکان شههیدا کرا.

پوختهیهک له ژیانی دوکتور محهممهد سادق شهرهفکهندی (سهعید)دوکتور شهرهفکهندی دووههمین رێبهری حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانه کهله وڵاتێکی ئورووپایی لهسهر مێزی وتووێژ، لهلایهن تیرۆریستهکانی رێژیمی ئیسلامیی ئێرانهوه شههید کرا.دوکتور شهرهفکهندی پاش شههید بوونی دوکتور قاسملوو بهرپرسایهتییهکی گهوره کهوته سهر شانی. ههرچهند که ماوهی رێبهرایهتییهکی درێژهی نهکێشا، بهڵام لهو ماوه کورتهشدا توانیی به باشی وڵامدهری بهرپرسایهتییه مێژووییهکهی بێت.دوکتور شهرهفکهندی له کاتێکدا بوو به سکرتێری گشتیی حیزبی دێموکرات که جهمسهری کۆمۆنیستیی رۆژههڵات تێکـڕووخا و خولێکی نوێ له مێژووی مرۆڤایهتیدا دهستی پێکرد.دادگایهک که بهناوی دادگای میکۆنووس ناودێر کرا، رێبهرانی پایهبهرزی رێژیمی ئێرانیان وهک فرماندهرانی تیرۆری دوکتور شهرهفکهندی و هاوڕێیانی مهحکووم کرد. حوکمێک که رێژیمی ئیسلامیی ئێرانی لهگهڵ قهیرانێکی جیدی بهرهوڕوو کردهوه.منداڵێک به هیوا و ئارهزوویهک به بهرزایی "تهرهغه"سادق شهرهفکهندی، رێکهوتی 21ی بهفرانباری 1316ی ههتاوی، بهرانبهر به 11ی ژانوویهی 1938ی زایینی له بنهماڵهیهکی نیشتمانپهروهر له گوندی "تهرهغه"ی بۆکان چاوی به ژیان ههڵێنا.له سهردهمی منداڵیدا له نازی باوکی بێبهش بوو و سهرپهرستیی کهوته ئهستۆی برا گهورهکهی، واته شاعیری گهورهی گهلی کورد، مامۆستا ههژار.سهردهمی منداڵیی نهمر دوکتور سادق شهرهفکهندی، هاوکات بوو لهگهڵ گهشهی خهباتی ئازادیخوازانهی خهڵکی کوردستان و دامهزراندنی کۆماری کوردستان، ههر بۆیه راسپارده و رێنوێنییهکانی براکهی و کۆمهڵێک وێنا و رووداوی دیکه لهو سهردهمه له بیر و هزریدا کاریگهریی دانا.ساڵی یهکهم و دووههمی سهرهتایی له بۆکان و پاشان به کۆچی بنهماڵهکهیان بۆ شاری مههاباد، خوێندنی سهرتایی، ناوهندیی و دوا ناوهندیی لهو شاره کۆتایی پێهێنا و دوایین ساڵی خوێندنی دواناوهندیی له شاری تهورێز خوێند و له ساڵی 1338ی ههتاوی توانیی لیسانسی رشتهی شیمیی له پهیمانگای بهرزی تاران وهربگرێت.دوکتور سهعید له تێكـڕای قۆناخهکانی خوێندنیدا یهکهمین یان یهکێک له باشترین خوێندکاران بووه.دوکتور سهعید مامۆستایهکی لێهاتوو که بهشی دوورکهوتنهوه بووله ساڵی 1338 وهکوو مامۆستای شیمی له شارهکانی مههاباد و ورمێ دهستی به کار کرد.له تهواوی ئهو ماوهیهدا وهکوو مامۆستایهکی لێهاتوو، به مهبهستی بردنه سهری ئاستی زانیاریی قوتابیانی کوردستان چالاکییهکی تایبهتی له خۆی نیشان دا، بهجۆرێک که ژمارهی ئهو دهرچوانهی کهله ژێر دهستی دوکتور سهعید دهرسیان دهخوێند رۆژ به رۆژ زیاتریان دهکرد.سهرنجام ساواک (دهزگای ههوڵگری و سیخوڕیی رێژیمی پاشایهتی) درێژهی خزمهتی کاک دوکتور سهعید له کوردستان به رهوا نابینێت و لهگهڵ ژمارهیهل له مامۆستا هاوبیرهکانی، بۆ شارهکانی ناوهندیی ئێران وهک ئهراک و کهرهج دوور خستهوه.کاک دوکتور محهممهد سادق شهرهفکهندی، له ساڵی 1349 بۆ زانستگای تاران راگوێزرا و وهکوو بهشی تهکنیکیی رشتهی شیمیی ئهو زانستگایه دستی به کار کرد.
پاش ئهوهی که لهو بهشهشدا لێهاتوویی دوکتور شهرهفکهندی دهرکهوت، به کهڵک وهرگرتن له بوورسیهی وهزارهتی زانست له ساڵی 1351 چووه وڵاتی فهڕانسه و پاش چوار ساڵ خوێندن له زانینگهی ژماره 6ی پاریس، توانیی دوکتۆرای رشتهی شیمی وهربگرێت.دوکتور سادق شهرهفکهندی ساڵی 1355ی ههتاوی گهڕایهوه ئێران و وهکوو مامۆستای یاریدهدهری شیمی له زانینگهی (تربیت معلم) دهستی به کار کردهوه و لهم قوناخهشدا به هۆی سهرکهوتنهکانی بوو به خۆشهویستی مامۆستایان و خوێندکارانی ئهو زانستگایه، به جۆرێک که وهکوو مامۆستایهکی دڵسۆز و له ههمان کاتدا شۆڕشگێڕ وهسفیان دهکرد.له ئاشنایهتییهکی ساکارهوه ههتا یارانی هاوچارهنووسدوکتور سهعید له ساڵی 1352ی ههتاوی، واته کاتێک کهله پاریس خهریکی خوێندنی دوکتۆرا بوو، له رێگهی رێبهری گهلی کورد و حدک ئێران، دوکتور عهبدولـڕهحمان قاسملووهوه لهگهڵ بهرنامه و سیاسهتی حیزبی دێموکرات ئاشنا بوو و داوای ئهندامهتیی له حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران کرد.پاش گهڕانهوه بۆ ئێران وهکوو پردی پێوهندیی نێوان دوکتور قاسملوو و ئهندامانی کۆنی حیزب له ناوخۆی وڵات، ئهرکی حیزبی خۆی به لیهاتووییهوه به جێ گهیاند و به جاران له جێبهجێ کردنی ئهرکهکانیدا گیان کهوته مهترسییهوه.دوکتور سادق پاش تێکـڕووخانی رێژیمی پههلهوی و ئاشکرا بوونی خهباتی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران له ساڵی 1358ی ههتاوی، وهکوو راوێژکاری کۆمیتهی ناوهندی و له رهشهمهی 1358 له کۆنگرهی چوارهمی حیزبدا وهکوو ئهندامی کۆمیتهی ناوهندی ههڵبژێردرا و بهرپرسایهتیی کۆمیتهی حیزب له شاری تاران کهوته سهر شانی.له سهرهتای ساڵی 1359ی ههتاوی لهلایهن رێبهرایهتیی حیزبهوه بۆ کاری تهواو وهخت، بانگهێشتی کوردستان کرایهوه و له رهتی دانیشتنهکانی کۆمیتهی ناوهندیی حیزب له هاوینی ههمان ساڵ وهکوو ئهندامی دهفتهری سیاسیی حیزب ههڵبژێردرا. ههروهها دوکتور سادق له کۆنگرهکانی پێنج، شهش، حهوت، ههشت و نۆیهم وهکوو ئهندامی دهفتهری سیاسیی حیزب ههڵبژێردراوهتهوه.دوکتور سادق شهرهفکهندی له ماوهی رێبهرایهتیی له حیزبدا زیاتر بهرپرسایهتیی بهشی چاپهمهنیی وهئهستۆ بووه و له ساڵی 1365ی ههتاوی ههتا کاتی شههید بوونی دوکتور قاسملوو، جێگری سکرتێری گشتیی حیزبی دێمۆکراتی کوردستانی ئێران بووه.دوکتور محهممهد سادق شهرهفکهندی له یهکهمین دانیشتنی کۆمیتهی ناوهندیی حیزب له پاش شههید بوونی دوکتور قاسملوو، به تێکـڕای دهنگی ئهندامانی کۆمیته ناوهندی وهکوو سکرتێری گشتیی حیزب و ههروهها له کۆنگرهی نۆیهم بۆ ئهو پۆسته ههڵبژێردرایهوه و ههتا کاتی شههید بوونی (26ی خهرمانانی 1371ی ههتاوی) ئهرکی قورسی سکرتێریی وه ئهستۆ بوو.

حزب دموکرات کردستان ایران (مخفف: حدکا) حزبی سیاسی در تاریخ کردستان ایران است که در روز ۲۵ مرداد ۱۳۲۴ (برابر با ۱۶ اوت ۱۹۴۵ میلادی) توسط قاضی محمد در شهر مهاباد تأسیس شد. این حزب، علیه نظام جمهوری اسلامی ایران فعالیت میکند. مرکز آن در شهر اربیل مرکز کردستان عراق واقع شدهاست. دبیرکل کنونی آن مصطفی هجری است. شعار این حزب از روز نخست «دموکراسی برای ایران و خودمختاری برای کُردستان» بود اما پس از بیش از نیمقرن از مبارزاتش، شعار استراتژیک خود را به «تأمین حقوق ملی خلق کُرد در چهارچوب ایرانی دموکراتیک و فدرال» تغییر داد.

مختصری دربارە پیشوا قاضی محمدپیشوا قاضی محمد، مؤسس حزب دمکرات کردستان و اولین رئیس جمهور یک جمهوری خودمختار کُرد بود.قاضی محمد پس از آنکه برپایههای سازمان مخفی "جمعیت تجدید حیات کُرد" حزب دمکرات کردستان را تأسیس نمود، روز دوم بهمن ماه 1324 اولین جمهوری کُردی را در قالب "جمهوری خودمختار کردستان" به مرکزیت شهر مهاباد اعلام نمود.براساس گفتههای صاحب نظران، وی یکی از رهبران بزرگ، روشنفکر، فرهیخته و آگاه و آشنا به مسائل دوران و زمان خود ـ در رابطه با مسائل جهانی و بهویژه کردستان ـ بوده است.گرچه حکومتی که پیشوا قاضی محمد آن را رهبری میکرد کمتر از یک سال دوام آورد، اما این جمهوری خودمختار تحت رهبری این شخصیت فرهیخته به نماد مبارزاتی کُردها و صفحهای زرین در تاریخ کردستان مبدل شد.از کودکی سربهزیر تا عالمی روشنفکرقاضی محمد از یک خانوادهی روحانی برخاسته بود. او در سال 1279 خورشیدی (1900 میلادی( قرن رستاخیز و انقلابهای بزرگ و آزادیبخش سیاسی و ملی، قرن اختراعات و اکتشافات حیرتانگیز علمی و پیشرفت عظیم بشریت در شهر کوچک "مهاباد" دیده به جهان گشود.در ایام کودکی خانوادهاش اُمید فراوان به این کودک سربهزیر و مؤدب و هوشمند و کوشا داشت. آرزوی خانواده این بود که او مسند قضاوت را بعد از پدر حفظ نماید.ولی "محمد" با افکار بزرگ و کردار درست و مرگ شرافتمندانهی خود نهتنها مایهی سربلندی خانواده و مظهر مبارزهی حقطلبانه و مورد ستایش ملت کُرد واقع گردید، بلکه نام ارجمندش در ردیف بزرگ مردان تاریخ و شُهدای راه حق و عدالت و آزادی جاویدان ماند.او علوم دینی، فلسفه، ادبیات و زبان عربی را در محضر اساتید بزرگ شهر خود فرا گرفت و هنوز جوان نو رسیدهای بیش نبود که در علوم متداول عصر، تبحُر کامل یافت.وی فعالانه به امور اجتماعی پرداخت و نخستین مدرسهی دخترانه به همت او در مهاباد تأسیس گردید. نمایندگی افتخاری معارف شهر مهاباد را به عهده گرفت. نخستین مؤسسه و بیمارستان شیروخورشید سرخ مهاباد هم در اثر کوشش و مساعی خستگیناپذیر او بنیانگذاری شد و تحت نظر او اداره میگردید.با وجود همهی فعالیتهای اجتماعیاش از کسب علم و معرفت و ارتقاء سطح معلومات خود غفلت نورزید. آن وقت میسیونی از مُبلغین مسیحی که اکثر آنها آمریکایی بودند در مهاباد سکونت داشتند. او پیش آنها به آموختن زبانهای خارجی پرداخت.پیشوا قاضی شاید اولین روحانی مهاباد و حتی کردستان بود که علیرغم تهمتهای بیجا و ناروای مرتجعین با فرهنگیان و مردم غیرمسلمان مُعاشرت و رفتوآمد داشت و زبانهای خارجی و آداب و سُنن غربی را فراگرفت و در اثر آموختن زبان و مطالعه جراید و مطبوعات خارجی و آثار نویسندگان بزرگ عالم، معلومات عمیقی اندوخت و در کتابخانهی او قدیمیترین کتابها به زبانهای گوناگون موجود بود.قاضی محمد از مرگ پدر در مقام قضاوت هم از خدمت مردم غافل نماند و به کارهای اجتماعی و فرهنگی ادامه داد و محبوبیت عظیمی در میان طبقات جامعه پیدا کرد. قاضی محمد آدمی سادهپوش، متواضع، نرمخو و شوخطبع بود.او مردی متفکر، دانشمند، سخنور و نکتهسنج بود. شیفتهی شعر و موسیقی و هنرهای زیبا بود. نویسندهای زبردست و مورخ و محقق بزرگی بهشمار میرفت.او روشنفکران، نویسندگان و شعرا را جداً دوست میداشت، به آزادی و مردم سالاری عمیقاً ایمان داشت و به اقلیتهای ملی و مذهبی احترام میگذاشت.پیشوا قاضی از تأسیس حزب دمکرات تا اعلام جمهوری کردستانپیشوا به ملیت خود صمیمانه عشق میورزید و بدین سبب پس از برچیده شدن سلطنت رضاخان توجه خود را به کارهای سیاسی مبذول داشت و با همکاری و همفکری دوستان خود در بیستوپنجم مردادماه 1324 حزب دموکرات کردستان را تأسیس کرد.در اولین کنگرهی حزب، برنامهی پیشنهادی او مورد تصویب قرار گرفت و خود نیز به رهبری حزب برگزیده شد.حزب دموکرات کردستان در دوم بهمنماه 1324 جمهوری کردستان را اعلام و پیشوای محبوب خود قاضی محمد را به ریاست جمهوری انتخاب نمود.تأسیس جمهوری کردستان در بخش کوچکی از سرزمین ایران آنچنان رویداد بزرگی بود و آنچنان تأثیر شگرف در روحیات مردم کُرد برجای گذاشت که پس از گذشت نزدیک به هفت دهه هنوز مبارزان کُرد در همه بخشهای کردستان یادش را گرامی میدارند و در راه دستیابی به هدفهایی که این جمهوری در تحقق بخشیدن قطعی به آنها ناکام ماند، مبارزه میکنند.پیدایش جمهوری کردستان و سقوط نابهنگام آن در عین حال توجه بسیاری از مورخین و محققین را به سوی خود جلب نمود. به طوری که هنوز هم تحلیلها و ارزیابیهای گوناگون از آن بهعمل میآید.بدون تردید تأسیس جمهوری کردستان تلاشی بود در جهت تحقق بخشیدن به آرمانهای دیرینهی ملیت کُرد در دستیابی به حقوق و آزادیهای سیاسی - ملی و بهدست گرفتن سرنوشت خویش.انتخاب مقطع زمانی بعد از پایان جنگ دوم جهانی و همچنین انتخاب منطقهی مُکریان و شهر مهاباد برای تأسیس و اعلام حکومت ملی کردستان نشان از خودآگاهی سیاسی و ملی رهبران جنبش حقطلبانهی مردم کردستان و در رأس آنان پیشوا قاضی محمد دارد.جایگاه جمهوری کردستانزندهیاد قاضی محمد بهعنوان رهبر حزب دموکرات کردستان، رئیس جمهوری کردستان و مغز متفکر جنبش ملی کُرد در آنزمان در همان روزهای اعلام جمهوری، بارها بر این نکته تأکید ورزید که برنامهای برای جداکردن کردستان از ایران در کار نیست و آرمان جنبش رهایی کُردهای ایران؛ دستیابی به خودمختاری در چارچوب مرزهای سیاسی و جغرافیایی ایران است. سفرهای متعدد شخص پیشوا به منظور حل و فصل مشکل کردستان به تهران، تأکیدی مجدد بر این واقعیت است.جمهوری کردستان در تاریخ مبارزات حقطلبانه مردم کردستان از جایگاه ویژهای برخوردار است. هدفهای تحققنیافتهی آن هنوز هم چراغی فرا راه فرزندان مبارز ملیت کُرد در راستای دستیابی به حقوق مشروع و عادلانهی شهروندان کردستان است.تصادفی نیست که پس از گذشت نزدیک به هفت دهه از سقوط جمهوری هنوز هم این اهداف سرلوحهی برنامهی مبارزاتی حزب پیشوا قاضی محمد، حزب دمکرات کردستان ایران را تشکیل میدهند.پیشوا قاضی، رهبری برای همه اعصارافکار مترقیانهی قاضی محمد راهنمای اصول سیاسی و راهبُردی و بطور کلی خطمشی جمهوری کردستان و بعدها مبارزات آزادیخواهانهی مردم کردستان ایران بوده است، لذا بجاست از درسهایی سخن به میان آید که میتوان از زندگی مبارزاتی این بزرگمرد تاریخ ملت کرد آموخت.پیشوا سیاستمداری واقعبین بود، هیچگاه آرزو را جایگزین واقعیت ننمود و در مورد توان و امکانات مبارزاتی مردم دچار توهم نمیشُد.انتخاب شعارها و سیاستهای کلی جمهوری کردستان که شعار استراتژیک حزب دمکرات کردستان ایران یعنی دموکراسی برای ایران و خودمختاری برای کردستان نیز از آنها مایه گرفته بود، نشان از این واقعبینی داشت.قاضی محمد یک دموکرات واقعی بود که ایمان به ضرورت استقرار دمکراسی در جامعه را در عملکردهایش به اثبات رسانده بود.آزادیهای دموکراتیک در کردستان ایران و در قلمرو جمهوری کردستان که قاضی محمد آن را رهبری میکرد، بهگونهای برقرار شده بود که هنوز هم در کشورهای منطقه نظیرش را کمتر میتوان یافت.اگر این نکته را بیاد بیاوریم که در همان ایام ریاست قاضی محمد بر جمهوری کردستان اندک مخالفانشان در مخالفت با او مقاله مینوشتند، شعر میسرودند و آزادانه در میان مردم پخش میکردند بدون آنکه کسی به آنها معترض شود، آنگاه عُمق ایمان به ضرورت استقرار دموکراسی را بهتر درمییابیم.تشکیل اتحادیههای زنان و جوانان در دوران جمهوری کردستان نمونهای دیگر از گسترش دموکراسی در آنزمان و فراهمآمدن شرایط برای شرکت اقشار مختلف جامعه در فعالیتهای سیاسی و اجتماعی است.نباید فراموش کرد که در ایام حکومت قاضی محمد برای نخستینبار به زنان کُرد امکان داده شد که رسماً در فعالیتهای سیاسی شرکت جُسته و حضور خود را در صحنهی مبارزات ملی نشان دهند.با توجه به اینکه در آنزمان مشارکت زنان در اینگونه فعالیتها یک نوع سُنتشکنی و مخالفت با آداب و سنن جامعهی کردستان به شمار میرفت، قاضی محمد زنان و دختران خانوادهی خود را تشویق میکرد که قدم پیش بگذارند و بصورت الگویی برای زنان مبارز و آزادیخواه درآیند.پایداری بر سر عهد و پیمان از افتخارات زندهیاد قاضی محمد بود. روز دوم بهمنماه 1324 قاضی در میدان "چهار چراغ(چوارچرا)" به مردم کردستان تعهد نمود که تا واپسین لحظات زندگی به آرمانهای ملت کرد وفادار بماند و در این راه حتی از نثار جان خویش نیز دریغ نورزد.وی این پیمان مقدس را در دشوارترین لحظات حیات خویش، یعنی آنگاه که در زندان استبداد محبوس بود و آنگاه که در بیدادگاه نظامی محاکمه میشد بهیاد داشت.پیشوا در دادگاه بیدادگریقاضی محمد برای یک لحظه هم که شده در دفاع از آرمان ملیت کُرد تردید به خود راه نداد و سرفرازانه از اقداماتی که برای تحقق عملی رهایی کُرد از زنجیر استبداد به عمل آورده بود، دفاع کرد.بنابه گفتهی افسران رژیم شاهنشاهی، در بیدادگاه نظامی در واقع این قاضی محمد بود که کل نظام سلطنتی را محاکمه میکرد و نه بلعکس.این حقیقت در دل تاریخ کردستان به ثبت رسیده است که قاضی محمد تنها با نوشتن چند سطر تقاضای عفو از محمدرضا شاه میتوانست از مجازات اعدام بخشوده شود و آزادی خود را بازیابد.اما وی از تسلیم در مقابل مرگ سر باز زد و از سر فرودآوردن در برابر استبداد خودداری کرد، ترجیح داد که با رفتن به پای چوبهدار، مزدوران رژیم شاهنشاهی و دشمنان حقوق و آزادیهای مردم کردستان را با همه غرور و نخوتی که از خود بروز میدادند در زیر پای خویش ببیند.آن دم که پیشوا به ابدیت پیوستدرس مهمی که شایسته است از قاضی محمد آموخت، نفیالتجاء به بیگانگی بود که یک روز بنا به مصلحت با وی از در دوستی درآمدند، اما همینکه منافع آنها طوری دیگر ایجاب کرد از پشت به وی و به حکومت تحت رهبریش خنجر زدند.برای پیشوا میسر بود که همانند سران حکومت ملی آذربایجان به اتحاد جماهیر شوروی پناه ببرد و از گرفتار آمدن در قبضهی مزدوران ارتجاع بپرهیزد. اما وی از این پناهجویی ابا نمود.در سپیدهدم دهم فروردین ماه 1326 برابر با 30 مارس 1947 قاضی محمد و برادرش "ابولقاسم صدر قاضی" و عمویش "محمدحسین خان سیف قاضی" به چوبهیدار آویخته شدند.در این روز میدان چهار چراغ شهر مهاباد شاهد یکی از مهمترین و دردناکترین رویدادهای تاریخ ملت کرد بود. در آنروز قاضی محمد پیشوای محبوب ملیت کُرد و جمهوری کردستان نقش تاریخی دیگری بعهده گرفت. او کاروانسالار شهیدان کردستان گردید.به این اُمید که رهروان راه پیشوا قاضی محمد خصلتهای این رهبر فرزانهی ملت کُرد را سرمشق و الگوی خود قرار داده و از زندگی و مبارزات او درسها بیاموزند.

بخشی از زندگیپربار دكتر قاسملودکتر عبدالرحمن قاسملو یکی از رهبران برجسته و پرافتخار ملیت کُرد است، که کم نیستند صاحب نظرانی که براین عقیدهاند اگر تاکنون زنده میماند چه بسا وضعیت کُردها به شکلی دیگر بود.دکتر قاسملو، حزب دمکرات کردستان ایران را در یک مقطع تاریخی بسیار حساس و با افکار و اندیشهها و ایدههای ترقیخواهانه رهبری نمود.جنگ سرد، دنیای دو قطبی، جنگ هشت ساله میان ایران و عراق، برخورد دو ایدئولوژی بزرگ قرن بیستم، هژمونی ایدئولوژی تامگرای کمونیستی در منطقه، سقوط رژیم پادشاهی و ظهور یک سیستم دولتی بیسابقه در ایران را میتوان از عمدهترین ویژگیهایی دورانی برشمرد که دکتر قاسملو جنبش ملی ـ دمکراتیک ملیت کُرد در ایران را رهبری میکرد.دکتر قاسملو رهبری با اندیشههای خاص خود، اما مطابق با وضعیت سرزمیناش بود. سوسیالیزم دمکراتیک مهمترین تئوری و کتاب "کردستان و کُرد" مهمترین اثر این رهبر کُرد است.عبدالرحمن قاسملو در اوان کودکیعبدالرحمن قاسملو در شب یلدایسال 1309 خورشیدی، مصادف با 22 دسامبر 1930در یك خانوادهی زمیندار ثروتمند و در یکی از روستاهای تابعهی ارومیه چشم بهجهان گشود.تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در ارومیه و سپس در تهران بهپایان رسانید. هنوز نوجوانیبیش نبود كهبا مسایل سیاسی آشنایی پیدا كرد و افكار آزادیخواهانه در ذهنش جایگرفت.ویدر این بارهدر كتاب "چهل سال مبارزهدر راهآزادی" و در صفحات 62 ـ 61 پس از بحث دربارهی سفر 30 تن از مالكین و رؤسای عشایر كُرد به"باكو" بنا بهدعوت دولت شورویچنین مینویسد:
"اگرچه من در آن زمان یازده ساله بودم، لیكن مانند بسیاری از كودكان آن دوره سیاست توجه مرا به خود جلب كرده بود. پدرم یكی از اعضای آن هیأت بود. به یاد دارم موقعی كه از سفر باكو برگشت، چند عدل قند و یك تفنگ تهپُر شكاری خوب همراه آورده بود. چنین مینمود كه شورویها قند و تفنگ و وسایل دیگر را بهعنوان هدیه بههمهی اعضای هیأت داده بودند. بهویژه قند خیلی با ارزش بود. چون آن زمان در ایران كمیاب و گران بود. این كار بهنظر من بسیار عجیب مینمود. زیرا در خانوادهی ما برادران و عموزادههایم كه از من بزرگتر بودند، از این سخن بهمیان میآوردند كهپدرم همراه چند نفر دیگر به باكو رفتهاند تا حقوق و آزادی كُردها را طلب نمایند. بههمین علت رُک و صریح از پدرم پرسیدم: پس حقوق كُردها چه شد؟"آغاز فعالیتهای سیاسی عبدالرحمن قاسملوعبدالرحمن قاسملو در سال 1324 فعالیت سیاسی خود را با تشكیل اتحادیهی جوانان دموكرات كردستان در شهر ارومیه آغاز كرد.
سال 1325 جمهوری كردستان در مهاباد سقوط كرد. متعاقب آن وی نیز جهت تحصیل راهی تهران گشت و در سال 1327 برای ادامهی تحصیل به پاریس، پایتخت فرانسه رفت. رسیدن به پاریس مصادف با تیراندازی بهسوی شاه در دانشگاه تهران (15 بهمن 1327) بود كه منجر به ازبین رفتن آزادیهای دموكراتیك در سراسر ایران شد.بدین مناسبت یک گردهمایی وسیع دانشجویان ایرانی در پاریس برگزار گردید كهدر آن كاك عبدالرحمن قاسملو سخنرانی شدیدالحنی علیه شاه ایراد نمود و در نتیجه دانشجویان یك پیام اعتراضی به محمدرضاشاه مخابره كردند.دکتر قاسملو دانشجویی آزادیخواهسخنرانی وی در پاریس موجب فشار سفارت ایران در پاریس و حتی حكومت فرانسه بر وی شد. تا سرانجام ناچار گردید پاریس را ترك كردهو بهعنوان اولین بورسیه ایرانی "اتحادیه بینالمللی دانشجویان" به پراگ پایتخت چكسلواكی عزیمت كند.در همان مدت اقامت خود در فرانسه با همكاری چند تن دیگر از دانشجویان كُرد انجمن دانشجویان كُرد در اروپا را تأسیس نمود.طی مدتی كه در "پراگ" مشغول تحصیل بود در فعالیتهای اتحادیهی بینالمللی دانشجویان نیز شركت داشت. سال 1330 به نمایندگی از سوی دانشجویان ایرانی در دومین كنگرهی آن سازمان كه در شهر پراگ برگزار گردید شركت كرد.در همان مدت بهعنوان نمایندهی ایران در بیشتر گردهماییها و كنفرانسهای فدراسیون جهانی جوانان در شهر بوداپست، پایتخت مجارستان شركت میكرد.بازگشت به ایران و سقوط دولت مصدقسال 1331 در زمان حكومت ملی دكتر مصدق، عبدالرحمن قاسملو بعد از اینكه در دانشگاه پراگ موفق به اخذ لیسانس علوم اجتماعی و سیاسی شد، به ایران بازگشت.در آن موقع میان حزب دموكرات كردستان و حزب تودهی ایران وحدت تشكیلاتی وجود داشت. وی پس از شش ماه فعالیت در تهران به مهاباد برگشت و در آنجا مسؤلیت كار حزبیرا بهعهده گرفت.بعد از كودتای شوم 28 مرداد سال 1332 ناچار گردید به فعالیت زیرزمینی روی آورده و مخفیانه در تهران و كردستان مشغول فعالیت حزبی شود.در این فاصله ایشان سرپرستی روزنامه"كوردستان"، اُرگان مركزی حزب را بر عهده داشت كه تنها پنج شماره از آن به طور مخفیانه بهچاپ رسید و در همین مدت بود كه یك كمیتهی سراسری جهت فعالیتهای حزب دمكرات كردستان بهسرپرستی وی تشكیل گردید.از پراگ تا بغدادكاك عبدالرحمن قاسملو پس از پنج سال فعالیت سیاسی در ایران و به ویژهدر كردستان، سال 1336 بار دیگر به چكسلواكی رفت.در سال 1337(1958) پس از پیروزی انقلاب عراق و رشد جنبش ملیگرایی در كردستان عراق، همراه با تنی چند از اعضای حزبی، كوشش نمودند ضمن اقامت در خاك عراق، سازماندهی حزبی را در داخل كشور احیا نمایند.سال 1341(1962) كاك عبدالرحمن قاسملو در دانشگاه پراگ بهاخذ درجهی دكترا در رشتهی علوم اقتصادی نایل آمد و تا سال 1349 در این دانشگاه، "اقتصاد سرمایهداریو اقتصاد سوسیالیستیو تئوری رشد اقتصادی" را تدریس میكرد.در این فاصله دكتر قاسملو چند كتاب و جزوه را در رابطه با مشكلات اقتصادی، اجتماعیو سیاسی به رشته تحریر درآورد كه معروفترین آنها كتاب "كردستان و كُرد" میباشد.این كتاب كه در اصل بهزبان چكی نوشته شده است تاكنون بهزبانهای انگلیسی، سلواكی، لهستانی، عربی، كُردی، فارسیو بخشهایی از آن نیز به فرانسه ترجمهو منتشر گردیده است.دكتر قاسملو با زبانهایكردی، فارسی، تركی، عربی، فرانسه، انگلیسی، چكیو روسیآشناییكامل داشت و بهبرخیاز زبانهایدیگر همچون آلمانیو زبانهایاسلاو نیز رفع احتیاج میكرد.سرآغاز 18 سال مبارزه زرینسال 1349 بعد از صدور بیانیهی 11 مارس و توافق میان رهبری جنبش كردستان عراق با دولت آن كشور امكان فعالیت سیاسی در كردستان ایران بیشتر شد.در این اثنا دكتر قاسملو از اروپا بازگشت و به یاری چند نفر از یاران حزبی، مسئولیت احیای سازمانهای حزب دموكرات كردستان را بهعهده گرفت.در كنفرانس سوم حزب كه در خرداد ماه سال 1350 برگزار شد، دكتر قاسملو بهعضویت كمیتهی مركزیو سپس به دبیركلی حزب دمكرات كردستان انتخاب شد و از آن بهبعد در همهی كنگرههای حزبی به عنوان دبیركل برگزیده شد.وی بدین ترتیب بهمدت هیجده سال بهعنوان رهبری لایق و شایسته مسئولیت نخست ادارهی امور حزب دمكرات كردستان ایران را در یكی از سختترین شرایط مبارزه رهبری نمود.رفیق مبارز، معلم و رهبر، دكتر عبدالرحمن قاسملو روز 22 تیر ماهسال 1368 در حالی كه برای دستیابی به راهحل مسالمتآمیز مسأله كُرد در ایران با تنی چند از نمایندگان حكومت جمهوری اسلامی در وین، پایتخت اُتریش به گفتوگو نشسته بود به همراه رفیق مبارز، كاك عبدلله قادری، عضو كمیتهی مركزی به دست نمایندگان دولت برای مذاكرات صلح به شهادت رسید. در این ترور ناجوانمردانه دكتر فاضل رسول، كُرد عراقی و استاد دانشگاه در وین نیز بهدست همان تروریستها بهشهادت رسید.
روانش شاد.

گزیده ای از زندگی دکتر محمد صادق شرفكندی(سعید)دکتر شرفکندی دومین رهبر حزب دمکرات کردستان است که در یک کشور اروپایی و برسر میز گفتوگو توسط مأمورین ویژه رژیم ایران، ترور شد.دکتر شرفکندی پس از ترور دکتر قاسملو مسئولیت بسیار سنگینی را بردوش میکشید، گرچه دوران رهبریت وی به درازا نکشید اما در همین دوران کوتاه نیز به خوبی توانست از عهده مسئولیت تاریخیاش برآید.دکتر شرفکندی درست در زمانی به سمت دبیرکلی حزب دمکرات برگزیده شد که دنیای شرق کمونیستی سقوط کرد و این سرآغاز دورانی تازه در تاریخ بشریت است.دادگاهی که به "دادگاه میکونوس" موسوم شد، رهبران بلندپایه رژیم ایران را بعنوان آمرین ترور دکتر شرفکندی و همراهانش محکوم نمود. محکومیتی که رژیم ایران را با یک بحران جدی روبرو ساخت.کودکی با امیدها و آرزوهایی به قامت "ترغه"*صادق شرفكندی، دبیركل حزب دمكرات كردستان ایران، روز 21 دیماه سال 1316 خورشیدی ـ 11 ژانویه سال 1938 میلادی در خانوادهای وطن پرست و میهن دوست در روستای "تهرهغه" از توابع شهرستان بوكان دیده به جهان گشود.در دوران كودكی از محبت پدر محروم و تحت سرپرستی و مراقبت برادر بزرگترش، یعنی شاعر بزرگ ملیت كُرد مرحوم استاد "ههژار" قرار گرفت.دوران كودكی زنده یاد"دكتر محمد صادق شرفكندی" همزمان بود با گسترش مبارزات آزادیخوانهی مردم كردستان و تأسیس جمهوری كردستان. لذا توصیهها و رهنمودهای برادر آگاه و انقلابیش همراه بسیاری از تصاویر رخدادهای آن مرحله از تاریخ در فكر و اندیشه او نقش بست.سال اول و دوم ابتدایی را در بوكان و پس از آنكه خانوادهاش در مهاباد اقامت گزید تحصیلات دوره ابتداییو دبیرستان را در آن شهر و سال آخر دبیرستان را در تبریز به اتمام رساند و در سال 1338 شمسیـ 1959ـ میلادی موفق بهاخذ لیسانس در رشته شیمی از دانشسرای عالی تهران گردید.دکتر سعید در تمام مراحل تحصیلی حائز رتبهی نخست یا از جمله محصلین ممتاز بوده است.دکتر سعید آموزگاری شایسته که تبعید مزدش بوددر 1338 سال به عنوان دبیر شیمی در شهرهای مهاباد و ارومیه به كار اشتغال ورزید و سال 1344 شمسی ـ 1965 میلادی كار تدریس و معلمی را دنبال نمود.در تمامی این مدت به عنوان دبیری ممتاز بهمنظور پرورش و بالابردن سطح معلومات دانشآموزان كردستان جدیت و فعالیت ویژهای از خود نشان داد. بگونهای كه دانشآموزان و فارغ التحصیلان تحت تدریس وی سال به سال بیشتر در كنكور دانشگاهها قبول میشدند و بهدانشگاه راه مییافتند.سرانجام ساواك (دستگاهجاسوسیو جهنمی) رژیم پهلوی ادامه خدمت فرهنگی را در كردستان در حق وی روا ندید و همراه تعداد دیگری از دبیران همفكر و همكارش او را تبعید و روانهی شهرهای اراك، كرج، و دیگر شهرهای مركزی كشور نمودند.كاك محمد صادق شرفكندی در سال 1349 شمسی ـ 1970 میلادی به دانشگاه تربیت معلم انتقال یافت و به عنوان آسیستان بخش شیمی این دانشگاه مشغول به كار شد.پس از آنكه در این سمت نیز لیاقت و كاردانی خود را نشان داد با استفاده از بورس تحصیلی وزارت علوم در سال 1351شمسی ـ 1972 میلادی راهی كشور فرانسه شد و پس از 4 سال تحصیل در دانشگاه شماره 6 پاریس موفق بهاخذ درجهی دكترا در رشتهی شیمی (شیمیتجزیه) گردید.دكتر صادق شرفكندی سال 1355 شمسی ـ 1976 میلادی به كشور بازگشت و بعنوان استادیار شیمی در دانشگاه "تربیت معلم" بهكار تدریس ادامه داد كه در انجام این خدمت فرهنگی نیز موفقیتهای چشمگیری كسب و او را محبوب اساتید و دانشجویان این دانشگاه کرد، بهگونهای كه او را به عنوان استادی دلسوز و در همان حال انقلابی میشناختند.از یک آشنایی ساده تا یارانی هم سرنوشتدکتر سعید سال 1352 شمسی یعنی زمانی كه دورهی دكترا را در پاریس میگـذرانید از طریق رهبر بزرگ ملیت كرد، دكتر عبدالرحمن قاسملو با برنامه و سیاست حزب دمكرات كردستان ایران آشنا گردید و تقاضای عضویت در حزب دمكرات كردستان ایران را نمود.پس از مراجعت به ایران بهعنوان رابط بین دكتر قاسملو و اعضا قدیمی حزب در داخل كشور وظیفه حزبی خود را به طور شایستهای انجام رساند و در این رابطه به دفعات جان خود را به خطر انداخت.به دنبال سقوط رژیم پهلوی و تجدید فعالیت علنی حزب در سال 1358 شمسی بعنوان مشاور كمیتهی مركزی و در اسفندماه 1358 شمسی در كنگرهی چهارم حزب به عنوان عضو كمیته مركزی انتخاب گردید و مسئولیت كمیتهی حزب در تهران به ایشان سپرده شد كه بحق در این مسئولیت نیز لیاقت و شایستگی خود را بهنحو احسن نشان داد.در اوایل تابستان سال 1359 شمسی از سویرهبریحزب برایكار تمام وقت در حزب به كردستان فرا خوانده شد و در جریان نشست كمیته مركزی حزب در تابستان همان سال بهعضویت دفتر سیاسیحزب انتخاب گردید. در كنگرههای پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم بهعضویت دفتر سیاسی انتخاب میشد.دكتر محمد صادق شرفكندی در دوران عضویتش در رهبری حزب اغلب مسئولیت بخش انتشارات و تبلیغات را برعهده داشت و از سال 1365 تا هنگام شهادت دكتر قاسملو وظیفهی معاونت دبیركل حزب را نیز عهدهدار بود.دكتر محمد صادق شرفكندی در نخستین نشست كمیتهی مركزی پس از شهادت دكتر قاسملو به اتفاق آرا اعضای كمیته مركزی به دبیركلی حزب انتخاب و در كنگره نهم نیز مجدداً به این سمت انتخاب گردید و تا زمان شهادتش (26 شهریور 1371 ـ17 سپتامبر 1992) وظیفه سنگین دبیركلیحزب را بر عهدهداشت.جایگاه دکتر سعید در مبارزات آزادیخواهانهمبارز ملیت كرد، دكتر صادق شرفكندی طی دوران فعالیت علنیاش در صفوف حزب همواره دارای نقش اساسیو مۆثر در رهبری حزب و جنبش مردم کردستان و یكی از چهرههای آگاه و سرشناس جنبش ملی ـ دمكراتیك ملیت كُرد بود.بحق باید اذعان نمود كه شاگرد شایسته و یار وفویژگیهای که تنها در رهبران واقعی میتوان جستدكتر صادق شرفكندی مبارزی شجاع، باروحیه، بااخلاق، راستگو، درستكار و صادق بهتمام معنا بود، حامیحق و عدالت بود و این ویژگیها را در سیاست و عمل بكار میگرفت.وی همچنین پركار و خستگیناپـذیر بود، تمام هم و غم خود را بهانجام امور حزب اختصاص داده بود، مبارز و دمكرات واقعی بود، این ویژگیها در تمامی كار و كردار و گفتارش متجلی بود...دکتر سعید اعتقاد عمیقی به دمكراسی و حقوق ملیتهای ایران داشت، به همین سبب از دیدگاه او معیار برای هر حركت انقلابی در ایران و كردستان عبارت از تلاش به منظور استقرار دمكراسی و تحقق حقوق ملی ملیت كُرد و همه ملیتهای ایران بود.سیاست و تاكتیك برای دكتر صادق در اصطلاحات و عبارت خلاصه نمیشد از دیدگاه او سیاست عبارت بود از اقدام انقلابی. به همین جهت هم بحق و در عمل سمبل ویژگیهای برجسته حزب دمكرات كردستان ایران بود.دكتر شرفكندی رهبری بیآلایش و بیتكلف و متواضع بود، با این حال همان اندازه كه نسبت به دوستان و رفقایش آرام و باگـذشت بود، در برابر دشمنان حزب و ملت قاطع، مصمم و بدون اغماض بود، ذرهاینرمش از خودش نشان نمیداد و یك قدم از مواضع و اصول حزبی عدول نمیکرد.او ملیت كُرد را با جان و دل دوست میداشت به همین جهت زندگی خود را وقف خدمت بهآنان كرده بود، جزو آن دسته از سیاستمدارانی نبود كه مردم را وسیلهای برای پیشبرد منافع و مصالح خویش میدانند بلكه جز منافع و مصالح مردم، چیز دیگری برایش مهم نبود.كاك دكتر صادق ایمان محكم و اعتقاد عمیقی به همكاری و همرزمی ملیتها و همهی آزادیخواهان ایران داشت. بر این باور بود كه سرنگونی رژیم حکومت اسلامی ایران بدون همبستگی و همكاری میان سازمانهای دموكرات و مترقی ایران امری ممكن یا دست كم آسان نمیباشد لذا از هر فرصتی بدین منظور استفاده میكرد و در عمل در تحقق آن میكوشید.سرانجام روز 26 شهریور 1371(17سپتامبر 1992) در جریان حملهی تروریستهای رژیم جمهوری اسلامی ایران به رستوران میكونوس در برلین آلمان همراه با كاك فتاح عبدلی، عضو كمیتهی مركزی حزب و كاك همایون اردلان، یكی از كادرهای برجسته حزب به شهادت رسید.
روانش شاد• ترغه کوهی مرتفع میباشد که در نزیکیهای شهرستان بوکان واقع شده است